Voer voor boeren
Geïnspireerd door een briefschrijver die uitlegt waarom drie-in-de-pan geen vier-in-de-pan heet, vandaag nogmaals een gerecht met een cijfer in de naam. Vandaag houd ik het bij cijferhappen. Een paar weken geleden besprak ik drie-in-de-pan. Wie die aflevering miste of zich het stukje niet meer kan herinneren, het volgende. Ik vroeg me af waarom er dríe pannenkoekjes in de pan gingen. Ik vermoedde dat in een cirkelvormige koekenpan drie pannenkoekjes beter passen dan twee of vier. Omdat ik meetkunde vooral van horen zeggen ken, riep ik lezers op om een tekening met een berekening te mailen. Want ik kon er vet naast zitten. Wat gebeurde er? Een Woerdense bèta-bolleboos, de heer Wim Kamerling, nam de moeite de drie-in-de-pan-opgave uit te werken. Zijn rekenwerk wil ik de lezer niet onthouden. Wat een geweldenaar is die gozer! Hij rekende één, twee, drie, vier en zeven koeken in de pan uit en kwam tot de conclusie dat: ‘hoe meer koeken we nemen, hoe groter de efficiëntie, maar hoe kleiner de diameter van de koekjes is’.
Voor de liefhebbers: de toegepaste formule r/R = ½ geeft ‘de verhouding van de diameter van de koek tot de pan’ weer. Bij twee pannenkoekjes geldt dan dat ‘de verhouding van het oppervlak van beide koeken tot het oppervlak van de pan gelijk is aan: [2 × × r2]/[ × R2]= ½.’ Ben je daar nog? Kijk op je gemak naar de tekeningen. Dan zie je dat er bij drie koeken meer ruimte over is dan bij zeven. Dat je dit niet wist! Dat ziet een kind nog! Echt, dit valt me van je tegen. Je kunt je revancheren met de huiskamer vraag: hoeveel pannenkoeken in een pan is het meest efficiënt? Denk er maar een paar alinea’s tekst over na.
We schakelen door naar de vijfschaft van vandaag, een dikke bruinebonenprut uit de oude doos die bij het-kan-vriezen-hetkan- dooien-weer van februari goed zal smaken. Ik heb de ingrediënten van het recept geteld en kom tot negen. Dus maar weer eens de huisarchivaris gebeld. Eerst kreeg ik info door over de oorsprong. ,,Vijfschaft is een Utrechts boerendingetje. Overal op internet vermelden websites dit feitje.’’ Iemand schrijft het op en dat nemen anderen dankbaar over. Zonder te checken. Ik nu dus ook. Maar die huisarchivaris moet zweten voor z’n centjes. Dus ik zeg: beter zoeken. Want hoe kan dat nou, een bruinebonen – recept uit Utrecht? Bruine bonen komen uit Zeeland. Zijn advies: ,,Dan zeg je toch dat vijfschaft een Zeeuws gerecht is?” Ik mocht er ook vierschaft van maken. ,,Daar zitten dezelfde spullen in. Dan is het een origineel Fries gerecht. Of scherper beschreven, een gerecht van de Woudfriezen.’’
Dit speciale slag Friezen woont in het Friese Woud en verwerkt woudbonen in plaats van bruine bonen in de hap. Je hebt ook Kleifriezen. Die wonen op klei. Wat kan het leven soms heerlijk overzichtelijk zijn. Terug naar die vijfschaft. De archivaris vermoedt dat de ‘vijf ’ verwijst naar 5 uur, het tijdstip dat de boeren de bonenprut tot zich namen. Maar in de donkere Friese wouden zag je in de winter dik voor vijven geen hand voor ogen meer, dus daar schaftten ze al om een uur of 4. Lekker exact zeg, zo kan ik het ook. Weet je wat ik nou zo fijn vind van meetkunde? Dat je daar de waarheid mee kunt aantonen. Daar kunnen al die zelfbenoemde culihistorici een dikke punt aan zuigen. Want weerleg maar eens het antwoord op de huiskamervraag: één pannenkoek in de pan is het meest efficiënt. Want dan is de hele pan vol.
Vijfschaft
Ingrediënten
- 1 pot bruine bonen
- 1 winterpeen
- 1 kg aardappels
- 3 uien, in ringen gesneden
- 8 plakken spek
- 1 rookworst
- 2 goudreinetten
- klontje boter
- 3 el stroop
Bereiding
- Schil de appels, verwijder klokhuis en snijd in stukken
- Karamelliseer de appel in de stroop in een pannetje
- Verwarm de oven voor op 180°C
- Leg de spek op een bakplaat en bak in de oven knapperig
- Verwarm de rookworst
- Schil de aardappels en snijd in stukken
- Kook de aardappels met de uiringen in 15 tot 20 minuten gaar in ruim water
- Snijd de peen in stukken en voeg 5 minuten voor aardappels gaar zijn toe
- Voeg op laatste moment de (onder water afgespoelde) bruine bonen toe en verwarm ze
- Voeg na het afgieten de appel en stukjes rookworst toe
- Serveer in een schaal en steek er als garnering de uitgebakken spek in.